Interview: ‘de kunst van zelforganisatie’
Bij zijn aanstelling op AMOLF omschreef groepsleider Wim Noorduin zijn groeiende kristalstructuren als ‘een microlandschap om in te verdwalen’. Maar Noorduin wilde niet alleen maar verdwalen; samen met zijn onderzoekers ging hij op zoek naar de spelregels van de natuur om structuren te laten groeien die vaak ook nuttig blijken.
Terwijl de groep steeds beter wordt in het naar de hand zetten van het groeiproces, is er nu door de komst van gastonderzoeker Esmee Geerken ook aandacht voor de meer ongebonden en filosofische aspecten van het zelforganiserende vermogen van materie. Als kunstenaar (Rietveld Academie) en jonge onderzoeker (PhD bij NIOZ) wil Geerken de zelforganiserende principes van de natuur juist de vrijheid geven en slechts van de zijlijn bijsturen. In een interview vertelt ze hierover.
Hoe werkt dat in de praktijk?
“Net als Wim ben ik bezig met het ordenen van de elementen, oftewel orde scheppen uit chaos. Maar mij gaat het meer om de onvoorspelbaarheid en het zoeken naar een balans tussen het loslaten en een vorm van artistieke controle. De structuren die dan ontstaan kan ik vooraf echt niet bedenken. Zoals primitieve organismen zijn ontstaan uit de oersoep, een mengsel van organische stoffen en water, zo breng ik calciumcarbonaatoplossingen samen met bijvoorbeeld bloedcellen, moedermelk en spermacellen. De biomaterialen interacteren met de groei van het mineraal, het mineraal groeit als het ware om het levende materiaal heen, als een schelp om een weekdier. Het huis, of de schelp, is voor mij een metafoor voor de begrenzing van individuele vormen, die een ‘binnen’ creëren binnenin het buiten.”
Waarin onderscheid je je als kunstenaar van de wetenschappers?
“Ik geloof dat als je de zelforganiserende principes van de natuur de vrijheid geeft om zich te uiten, je als onderzoeker een intuïtie voor het materiaal ontwikkelt: je voelt de eigenschappen en mogelijkheden van een materiaal aan. Zelf ontwikkelde ik tijdens mijn promotie een intuïtie voor het eencellige organisme dat ik bestudeerde (foraminifera) en ik zie dat de onderzoekers in de groep van Wim dit ook hebben bij de mineraalstructuren. Je kunt als onderzoeker alleen weinig uiting geven aan deze ongrijpbare en subjectieve aspecten van je onderzoek. Ik heb mede daarom recent het symposium ‘Building as Being’ georganiseerd waar onderzoekers zoals Wim creatieve ideeën en ervaringen konden delen die ze niet in een academisch paper kwijt kunnen.”
Wat doe je met de structuren?
“Ik maak plaatjes met de elektronenmicroscoop en die kan ik natuurlijk tentoonstellen. Maar ik wil vooral ook verhalen vertellen over zelf-organiserend bouwen. Zo zie je de ordeningsprincipes terug in onze maatschappij die bestaat uit interacterende individuen, maar ook in de neurale netwerken van ons brein. Ik geef hier lezingen over, maar ook ontwikkel ik, samen met onderzoeksinstelling Waag, een ‘Urban Ecology’ cursus voor de Rotterdamse Academie van Bouwkunst. Met deze cursus willen we architecten en stedenbouwkundigen een gevoel van verbondenheid met de omgeving geven. Samen met de cursisten kijken we naar bouwen in de breedste zin van het woord, dus als een manier van interacteren met de omgeving. De gebouwen beïnvloeden de omgeving en vice versa.”
Hoe bevalt het je op AMOLF?
“AMOLF is een fijne plek om te zijn, ik voel me er nu al thuis. De onderzoekers in de groep van Wim hebben een bepaalde speelsheid die heel aantrekkelijk is, en ze hebben veel goede ideeën, zowel op wetenschappelijk als kunstzinnig niveau. En het is natuurlijk super fijn dat ik naast het biolab van Waag en de Waag ‘Planet B’ locatie in Start-up Village ook gebruik kan maken van de faciliteiten op AMOLF.”
Esmee Geerken is kunstenaar en aardwetenschapper. Ze is afgestudeerd aan de Gerrit Rietveld academie en voltooide een PhD in geochemie aan het Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ). Geerken is Art-Science fellow bij UvA Institute for Advanced Study en fellow bij Waag.
